Wścieklizna to choroba wirusowa niemal zawsze śmiertelna. Jedyną skuteczną ochroną jest szczepienie. Dowiedz się, kiedy i kogo szczepić oraz jakie zasady obowiązują w Polsce dla ludzi i zwierząt.
Czym jest wścieklizna?
Wścieklizna jest groźną chorobą wirusową. Atakuje ośrodkowy układ nerwowy. Prowadzi do zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego. Wirus przenosi się głównie przez ugryzienie. Zakażone zwierzęta przenoszą wirusa ze śliną. Kontakt śliny z uszkodzoną skórą też jest niebezpieczny. Dzikie zwierzęta są często nosicielami. Należą do nich lisy, jenoty, kuny i nietoperze. Psy i koty również mogą przenosić wściekliznę. Choroba jest nieuleczalna. Śmiertelność po wystąpieniu objawów jest bliska 100%.
Wścieklizna jest jedną z najbardziej niebezpiecznych chorób, na którą nie ma leku i która w 100% kończy się zgonem.
Objawy u ludzi pojawiają się zwykle po 20-90 dniach. Czasem mogą wystąpić nawet po roku. Wczesne symptomy to rozdrażnienie i ból głowy. Może wystąpić utrata apetytu. Często pojawia się mrowienie w miejscu ugryzienia. W zaawansowanym stadium występuje wodowstręt i światłowstręt. Obserwuje się napady szału i paraliż. Ostatecznie dochodzi do paraliżu mięśni oddechowych. To prowadzi do śmierci pacjenta.
Historia szczepionki przeciw wściekliźnie
Pierwszą skuteczną szczepionkę opracował Louis Pasteur. Było to w 1885 roku. Jego praca zrewolucjonizowała walkę z chorobą. Dzięki szczepieniom udało się ograniczyć zachorowania. Szczególnie w krajach rozwiniętych.
Szczepienie na wściekliznę u ludzi
Szczepienie jest jedyną metodą zapobiegania wściekliźnie. Stosuje się szczepionki inaktywowane. Dostępne preparaty to Verorab i Rabipur. Zawierają zabitego wirusa wścieklizny. Hoduje się go w liniach komórkowych. Szczepionki podaje się domięśniowo.
Wskazania do szczepienia u ludzi
Szczepienie przeciw wściekliźnie stosuje się w dwóch sytuacjach. Pierwsza to profilaktyka przedekspozycyjna (PrEP). Jest zalecana dla osób narażonych zawodowo. Pracownicy zoo powinni się szczepić. Dotyczy to też weterynarzy i myśliwych. Podróżni do regionów endemicznych również powinni rozważyć PrEP. Ryzyko zakażenia jest wysokie w Afryce i Azji.
Druga sytuacja to profilaktyka poekspozycyjna (PEP). Stosuje się ją po kontakcie z podejrzanym zwierzęciem. Ugryzienie lub oślinienie uszkodzonej skóry wymaga PEP. Należy działać natychmiast po ekspozycji.
Schematy szczepień
Schemat szczepienia zależy od sytuacji. W profilaktyce przedekspozycyjnej stosuje się 3 dawki. Podaje się je w dniach 0, 7, 21 lub 28. WHO zaleca też uproszczone schematy. Czasem wystarczą 2 dawki w dniach 0 i 7. Polskie zalecenia mogą się różnić od WHO. Zawsze konsultuj schemat z lekarzem.
W profilaktyce poekspozycyjnej standardowo podaje się 5 dawek. Schemat to dni 0, 3, 7, 14, 28. Czasem konieczne jest podanie immunoglobuliny. Dotyczy to ekspozycji kategorii II i III. Osoby wcześniej zaszczepione otrzymują 2 dawki. Podaje się je w dniach 0 i 3.
Dawki przypominające
Po pełnym szczepieniu PrEP lub PEP odporność utrzymuje się kilka lat. Zwykle około 5 lat. Według Charakterystyki Produktu Leczniczego Verorab, pierwsza dawka przypominająca jest po roku. Kolejne dawki co około 5 lat. Można też badać poziom przeciwciał. Decyzję o dawce przypominającej podejmuje lekarz. Ewentualne opóźnienia w boosterze nie wpływają znacząco na skuteczność.
Skuteczność i przeciwwskazania
Szczepienie zapewnia 100% skuteczności. Chroni przed zachorowaniem na wściekliznę. Istnieją jednak przeciwwskazania. Należą do nich ciężkie reakcje alergiczne na poprzednie dawki. Choroby alergiczne wymagają ostrożności. Choroby osłabiające odporność są przeciwwskazaniem. Dotyczy to HIV/AIDS i nowotworów. Przyjmowanie leków immunosupresyjnych też. Ciąża i karmienie piersią wymagają konsultacji z lekarzem.
Przed szczepieniem zawsze skonsultuj się z lekarzem. Omów wszelkie przeciwwskazania.
Możliwe skutki uboczne
Po podaniu szczepionki mogą wystąpić reakcje. Najczęściej są to odczyny miejscowe. W miejscu wkłucia pojawia się zaczerwienienie. Może być obrzęk i bolesność. Objawy te zwykle ustępują szybko. Czasem pojawiają się objawy ogólne. Należą do nich osłabienie i gorączka. Może wystąpić brak apetytu. Rzadko zdarzają się poważne reakcje. Należą do nich reakcje neurologiczne. W przypadku niepokojących objawów zgłoś się do lekarza.
Szczepienie na wściekliznę u zwierząt
Szczepienie zwierząt jest kluczowe. Pomaga wyeliminować wściekliznę. W krajach rozwiniętych zminimalizowano zachorowania. Stało się to dzięki szczepieniom zwierząt. W Polsce nie odnotowuje się zachorowań u ludzi. To efekt profilaktyki u zwierząt.
Obowiązek szczepienia psów w Polsce
W Polsce szczepienie psów jest obowiązkowe. Wynika to z ustawy o ochronie zdrowia zwierząt. Właściciel ma obowiązek zaszczepić psa. Pierwsze szczepienie wykonuje się po ukończeniu 3. miesiąca życia. Należy to zrobić w ciągu 30 dni. Szczepienia powtarza się co 12 miesięcy. Mimo że niektóre szczepionki działają dłużej. Ważność szczepienia wynosi 12 miesięcy. Niedopełnienie obowiązku grozi karą grzywny. Kara może wynieść do 500 zł.
Właściciel psa ponosi odpowiedzialność karną za brak ważnego szczepienia.
Szczepienie kotów
Szczepienie kotów nie jest obowiązkowe urzędowo. Jest jednak zalecane. Dotyczy to zwłaszcza kotów wychodzących. Koty mogą przenosić wściekliznę. Szczepienie chroni je i ludzi.
Jak przebiega szczepienie zwierząt?
Szczepienia wykonują lekarze weterynarii. Odbywa się to w gabinetach weterynaryjnych. Przed szczepieniem weterynarz bada zwierzę. Ocenia jego stan zdrowia. Podaje szczepionkę przez zastrzyk. Po szczepieniu wydaje zaświadczenie. Wpisuje szczepienie do książeczki zdrowia. Możliwy jest też wpis do paszportu zwierzęcia. Odporność pojawia się po około 21 dniach od szczepienia pierwotnego.
Konsekwencje braku szczepienia u psa
Brak ważnego szczepienia ma konsekwencje. Właściciel może dostać mandat. Jeśli pies pogryzie osobę, sytuacja jest poważna. Pies może wymagać 15-dniowej obserwacji. Osoba pogryziona może potrzebować szczepienia poekspozycyjnego. W skrajnych przypadkach zwierzę może być uśpione. Następnie przeprowadza się badanie na wściekliznę.
Skutki uboczne szczepień u zwierząt
Szczepienie u zwierząt też może powodować skutki uboczne. Najczęściej są to reakcje miejscowe. Zaczerwienienie i obrzęk w miejscu wkłucia. Mogą wystąpić objawy ogólne. Należą do nich apatia i brak apetytu. Czasem gorączka. Objawy te zwykle mijają w ciągu 1-2 dni. Rzadko występują poważniejsze reakcje. Należą do nich reakcje alergiczne. W przypadku niepokojących objawów skontaktuj się z weterynarzem. Niedawno wycofano 4 serie szczepionki Rabisin. Główny Lekarz Weterynarii podjął taką decyzję. Wycofanie dotyczyło konkretnych numerów serii. Powodem były możliwe poważne działania niepożądane.
Profilaktyka i zarządzanie ryzykiem wścieklizny
Profilaktyka wścieklizny obejmuje wiele działań. Najważniejsze to szczepienia. Dotyczy to zarówno ludzi, jak i zwierząt. W Polsce stosuje się też szczepienia doustne dla dzikich zwierząt. Preparaty w postaci peletek zrzuca się z samolotów. Pomaga to ograniczyć krążenie wirusa w populacji lisów i jenotów.
Pierwsza pomoc po ugryzieniu
Jeśli pogryzie Cię zwierzę, działaj szybko. Umyj ranę wodą z mydłem. Zrób to dokładnie. Następnie przemyj ranę środkiem odkażającym. Zgłoś się do lekarza. Lekarz oceni ryzyko. Zdecyduje o konieczności szczepienia poekspozycyjnego. Możliwe, że potrzebna będzie też immunoglobulina. Obserwacja zwierzęcia jest ważna. Jeśli to możliwe, ustal status szczepienia zwierzęcia. Zgłoś zdarzenie do odpowiednich służb weterynaryjnych.
- Umyj ranę wodą i mydłem.
- Przemyj ranę środkiem odkażającym.
- Zgłoś się do lekarza.
- Obserwuj zwierzę, jeśli to możliwe.
- Zgłoś zdarzenie służbom weterynaryjnym.
Ryzyko wścieklizny w Polsce i na świecie
W Polsce ryzyko zachorowania u ludzi jest niskie. To dzięki powszechnym szczepieniom zwierząt. Ogniska wścieklizny zdarzają się u dzikich zwierząt. Występują np. na Mazowszu. Ostatni zgon człowieka w Polsce był w 2002 roku. Jednak wścieklizna wciąż jest realnym zagrożeniem. Zwłaszcza w krajach Afryki i Azji. Stanowią one 95-99% przypadków globalnie. Podróżując do tych regionów, rozważ szczepienie przedekspozycyjne.
Częste pytania o szczepienie na wściekliznę
Czy szczepienie na wściekliznę w Polsce jest obowiązkowe?
Tak, szczepienie przeciwko wściekliźnie jest obowiązkowe dla wszystkich psów w Polsce od 3. miesiąca życia. Należy je powtarzać co 12 miesięcy.
Ile czasu mam na zaszczepienie psa?
Pierwsze szczepienie psa należy wykonać najpóźniej w ciągu 30 dni po ukończeniu przez niego trzeciego miesiąca życia.
Co grozi za brak szczepienia psa na wściekliznę?
Właścicielowi, który nie zaszczepi psa w wymaganym terminie, grozi kara grzywny do 500 złotych.
Jak długo działa szczepienie na wściekliznę u ludzi?
Ochronne miano przeciwciał po pełnym cyklu szczepień utrzymuje się zwykle przez kilka lat, często do 5 lat. Decyzję o dawce przypominającej podejmuje lekarz na podstawie oceny ryzyka lub badania poziomu przeciwciał.
Czy po ugryzieniu przez zwierzę zawsze trzeba się szczepić?
Po ugryzieniu przez zwierzę podejrzane o wściekliznę, konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska. Lekarz oceni ryzyko i zdecyduje o wdrożeniu profilaktyki poekspozycyjnej, która zazwyczaj obejmuje szczepienie i ewentualnie podanie immunoglobuliny.
Jakie są najczęstsze skutki uboczne szczepienia na wściekliznę?
Najczęściej występują łagodne reakcje miejscowe w miejscu wkłucia, takie jak zaczerwienienie, obrzęk czy bolesność. Mogą też pojawić się objawy ogólne, np. gorączka, osłabienie, brak apetytu. Zazwyczaj ustępują one w ciągu 1-2 dni.
Podsumowanie
Szczepienie przeciw wściekliźnie to kluczowy element profilaktyki. Chroni przed śmiertelną chorobą. Obowiązek szczepienia psów w Polsce jest egzekwowany. Szczepienia ludzi stosuje się przed planowaną ekspozycją lub po kontakcie ze zwierzęciem. Pamiętaj o regularnych szczepieniach swoich zwierząt. W przypadku ugryzienia przez podejrzane zwierzę, natychmiast zgłoś się do lekarza. Szybka reakcja może uratować życie.
- Zaszczep psa w terminie, co 12 miesięcy.
- Rozważ szczepienie kota, zwłaszcza wychodzącego.
- Po ugryzieniu przez zwierzę, umyj ranę i zgłoś się do lekarza.
- Jeśli podróżujesz do regionów endemicznych, rozważ szczepienie.
- Zawsze konsultuj schemat szczepień z lekarzem lub weterynarzem.
Równie ciekaw